Kış malum ve hepimiz sıcaklıkların hissedilir derecede düştüğünün farkındayız. Bunun beraberinde de geceler uzarken gündüzler de gitgide kısaldı. Bugün size biraz saat hakkında bilgiler vermek istiyorum. Az biraz da tarihsel değişiminden bahsetmek istiyorum.
Tarihte saat farklı yöntemlerle hesap edilmiş. Bu yöntemler bilimle birlikte değişmiş zaman zaman. Öncelikle ilk kabul ettiğimiz konu bir günün 24 saat olması. Her ne kadar 365 güne bir yıl desek de bazı hesap yöntemlerinde 1 saniyelik bir fark yüzünden şubat ayı 4 yılda bir kısalır. Aslında bu güneşe dünyanın arkasından baktığınızda fark edebileceğiniz bir eğimin olmasından dolayıdır. Yani hesabı yaparken bu eğim düşünülmemiştir ve inanın bir saatin 60 dk. olduğunu hesaplamak bile çok zaman almış. İnsanoğlunun bilim tarihi, maalesef fiziksel sınırlamalardan dolayı zaman içinde değişmiştir. İlk zamanlarda ya bilmediğimiz ya da yanlış bildiğimiz şeylerden dolayı çok büyük farklılıklar ortaya çıkıyor her geçen gün.
Saat ve tarih o kadar çok değişmiş ki, inanın hepsinden bahsetmeye gerek görmesem de yazmaya kalksam sanırım altından kalkamayacak kadar uzun bir yazı olur bu. Ama kısaca bir hikâye anlatayım bu konuda:
İngiltere’ye seyahat etmiş olanların fark edebileceği bir hadise var; bütün kasabaların merkezinde bir tren istasyonunda bir saat kulesi bulunur. Eskiden her kasaba güneşin doğuş ve batış saatine göre saatini belirler ve bu saat kulesindeki saate göre kasabada yaşayanlar saatlerini ayarlarmış. Bu yöntem uzun yıllar çalışmış. Civar kasabalar ile aralarında birkaç dakika fark olsa da seyahatin at arabaları ile olduğu zaman diliminde hiçbir sorun çıkmıyormuş. Sorun ne zaman başlamış biliyor musunuz? Ne zamanki şehirler arasında tren seferleri yapılmaya başlanmış, sorun da başlamış! Mesela tren ile Bristol’den Londra’ya gideceksiniz, bunun için Cardiff den gelen trene binip gitmeniz yeterli ama. Eğer gidip de Bristol deki saat çizelgesine bakıp saat 10’da bineceğiniz tren ile 2.5 saat sonra Londra’ya vardığınızda saat 12:30 olacağına saat 12 oluyor. Çünkü Londra’da indiğinizde saat farkının yarım saat olması nedeni ile saatinizi de değiştirmeniz gereken zamanlar. Aslında en büyük sorunu Tren yolu şirketleri yaşıyormuş elbette. Ciddi uzun süren karmaşık hesaplamalar yapmaları gerekiyormuş ki halka doğru saat tablosunu verebilsinler. Ve en nihayetinde bir gün diyorlar ki, her kasaba kendi saatini kullanacağına, ortak bir saat diliminde anlaşalım. Kraliçe Victoria zamanında aldıkları bir karar ile Londra’da saat dilimi tüm illerde uygulanmaya başlamış (1840). Böylece iki şehir arasında ki seyahatler çok kolaylaşmış.
Sanırım 1880 yılında Londra’nın Greenwich kasabası yakınında ki bir astronomi merkezi SIFIR meridyen noktası sayılır. GMT (Greenwich Main Time) kabul edilir. Orada saat 00:00 iken mesela Paris de GMT-1 kabul edilir. Turkiye de GMT -2 dir.
GMT saati Yaz Saat uygulamasını kabul eder. Nedir bu? Yaz aylarında daha çok güneşten yararlanmak ve enerji tasarrufu olsun diye saatleri bir saat geriye alıp kışın da bir saat geriye alarak normal saati kullanmaya devam ederiz.
Dünyada 70 civarında ülke yaz saat uygulamasını uygular. Amerika, Avrupa’nın tamamına yakının da uygularken, Avustralya’da eyaletten eyalete değişmektedir; bazıları uygular, bazıları uygulamaz. Çin, Japonya ve pek çok Afrika ülkesi uygulamayan ülkelerdendir. Uygulanmamasının en büyük nedeni Afrika’da (Ekvator’a yakın noktalarda) yaz ve kış arasında çok büyük bir saat farkı yoktur, o yüzden gerek de duyulmaz. “UTC time zone”u duymuş olanlarınızın çok olduğuna eminim. UTC’de hiçbir zaman yaz saati uygulaması yapılmaz mesela. Özellikle bilgisayarlarda bir iş planlayacaksanız belirli bir saatte yapmak amacı ile genelde UTC zaman ile programlanır ki farklı ülkelerdeki saat farkından etkilenilmesin…
Doğrusu saatlerin Türkiye’de değişmemesi gerçekten çok büyük karışıklık. Mevcut ve kabul edilmiş bir uygulamayı değiştirdiğinizde tamamen değişmiş oluyor hayatınız da! ki bence bu daha da kötü. Ya hiç değiştirmeye gerek duymayacaksınız ya da mevcut sisteme uymaya çalışacaksınız en kolay şekilde. Bu bağlamda yaz saati uygulamasının Türkiye’de bunca sene uygulanıp, günümüzde ise uygulanmamasının insanları olumsuz etkilediğini düşünüyorum; özellikle de çocukların hayatında kötü etki yarattığına eminim bu saat farklılıklarındaki değişikliklerin. Çünkü çocukların gelişiminde en olumlu etkileyen şeylerin başında rutin gelir. Rutin içinde büyüyen çocuklar hep daha uyumlu ve düzenli olurlar. Şahsen ben yaz saati uygulanmamasının nedenini hala anlayabilmiş değilim. Lakin şu kesin; saat dünyada insanların ortak kabul ettiği bir referans noktası. Saate en çok ihtiyaç duyulan konu da ihtiyaç duyduğumuz plan ve programları yapabilmektir. Keyfi olarak bunun değiştirilmesinin sağlıklı bir şey olmadığını düşünüyorum.
Sağlıcakla kalın…
Ali İhsan Api
