Sultan Gavri’ye özel nüshanın kapağı / Sultan Gavri’ye özel olan nüshanın bir sayfası. Fotoğraf: Mısır Kültür Bakanlığı
Mısır’ın kayıp mirasını kurtarmak için kolları sıvayan Mısır Millî Kütüphane ve Millî Arşiv Kurumu, yapılan çalışmalar ışığında bir Kur’an nüshasına satılmadan ulaşmayı başardı. Mısır Kültür Bakanı İnas Abduddayem, Mısır’ın ulusal mirasının peşinde olduklarını ve kayıpları yeniden ele geçirmeye çalıştığını vurguladı.
Yetkililerden yapılan açıklamada, Londra’daki bir müzayede salonunda satılmadan önce Sultan Kansu Gavri’ye (1446-1516) ait Kur’an nüshasına ulaşıldığı belirtildi.
En nadir ve değerli el yazmaları
Sultan Gavri nüshası, Memlüklüler döneminden kalan en nadir ve değerli el yazmalarından biri. Her birinde 7 satır bulunan 7 varaktan oluşan el yazması, Nesih hattıyla yazılmış. Varakların başında tezhip ve satırların çevresinde altın yaldızlı bir çerçeve bulunuyor. Nüshanın, Mısır Millî Kütüphane ve Millî Arşiv Kurumu’ndaki kayıt tarihinin Kasım 1884 olduğu biliniyor. Bu tarihe kadarki süreç içerisinde ise Sultan Kansu Gavri Okulu’nda muhafaza edildiği ifade ediliyor.
Dördüncü bölümü Mısır Millî Kütüphane ve Millî Arşiv Kurumu tarafından 2018 yılının Kasım ayında geri alınabilen bu el yazması, Sultan Kansu Gavri nüshasının 16. bölümünü temsil ediyor.
Bu nüsha, Sultan Gavri’ye ait. Elbette ki yazı, süsleme ve desenler açısından oldukça nadir ve değerli bir parçayı oluşturuyor.
Mısır Kültür Bakanı İnas Abduddayem, Mısır’ın ulusal mirasının peşinde olduklarını ve kayıpları yeniden ele geçirmeye çalıştığını vurguladı. Ulusal mirasın kimlik özelliklerinin bir parçası olduğunu söyleyen Abduddayem, Mısır Millî Kütüphane ve Millî Arşiv Kurumu’nun çabaları sonucunda İngiliz Cheswick Müzayede Galerisi’nde satışa sunulan Kansu Gavri’ye ait el yazması Kur’an-ı Kerim’in 16. bölümünün yeniden ülkeye getirildiğini açıkladı. Kültür Bakanı, ulusun tarihinin parçalarından biri olan Mısır Ulusal Kütüphanesi’nin varlıklarını korumaya katkıda bulunan herkese teşekkür etti.
Satışı durdurmak için hızlı müdahale
Öte yandan Mısır Millî Kütüphane ve Millî Arşiv Kurumu Başkanı Prof. Dr. Hişam Azmi, kurumun özel kaynaklardan el yazması eserin satışa sunulduğuna dair bilgilere ulaştığını söyledi. Azmi, geçtiğimiz Ekim ayında, Londra’da yapılması planlanan açık artırmada el yazmasının satılacağını öğrendiklerini belirtti. Derhal ve tam bir gizlilik içerisinde satışı durdurmak için gereken tüm önlemlerin alındığını ve Müzayede Galerisi’nin, resmi talebe yanıt verdiğini ifade eden Azmi, nüshanın diğer parçalarının kopyaları ve Mısır Millî Kütüphane ve Millî Arşiv Kurumu’na ait olduğunu kanıtlayan belgelerin sunulduğunu bildirdi.
Azmi, “Yaklaşık 45 gün süren doğrudan müzakerelerde gösterilen yoğun çabaların ardından Mısır Millî Kütüphane ve Millî Arşiv Kurumu, müzayede galerisini ikna edip, söz konusu nüshayı geri alıp milli tarihi eserlerimiz arasına koydu” dedi.
El yazması Kur’an nüshası
El yazmasının özellikleri ve Sultan Kansu Gavri döneminden bahsedecek olursak, Arkeoloji Uzmanı Samih ez-Zehhar, Independent Arabia’dan Mey İbrahim’e yaptığı açıklamada, “Mısır’daki bu el yazması Kur’an-ı Kerim nüshasının tarihi, Memlüklüler dönemine uzanıyor. El yazmaları genellikle basılı olmayıp kalemle, papirüs, parşömen, normal kâğıt veya hayvan derisi üzerine yazılmış belgelerdir” dedi.
Zehhar, “El yazması terimi, el ile sert malzemeler üzerine kazım, kireç taşları üzerine bıçakla şekiller oluşturma veya balmumu diskleri üzerine iğne ile çizimler gibi yazı dışında kayda geçirilmiş başka belgeler için de kullanılır. Mahtut kelimesi Latince el yazması anlamına geliyor. Sultan Gavri nüshası gibi el yazmaları bu nedenle çok büyük bir önem ve değere sahip” şeklinde konuştu.
Memlük sultanlarından 24’üncüsü
Mısır, Memlüklülerin egemenliği süresince birçok sultanın yönetimine tanık oldu. Her bir sultanın ayrı bir tarihi ve hikâyesi var. Birçoğunun o dönemdeki sanatın ruhunu yansıtan hala varlığını koruyan eserleri var. Peki, Sultan Kansu Gavri kim ve hikâyesi ne?
Sultan Gavri’nin hikâyesinden bahseden Zehhar, “ Aslen Baybardi Çerkeslerinden olan Sultan el-Meliku’l Eşref Ebu’n Nasr Kansu Gavri, 1446 yılında doğdu. Çerkes Memlük sultanlarından 24’üncüsü olan Gavri, tahta geçtiğinde yaklaşık 60 yaşlarındaydı. Sultan Kayıtbay’ın kölesi iken zekâsı ve cesaretinden ötürü azat edildi. Ardından onu cumdarlıkla görevlendirdi. Cumdar, sultanı giydirmekle görevli olan kişiye verilen isimdi. Daha sonra haseki oldu. Memlükler’de çoğul biçimiyle hasekiyye sultanın en yakın köleleri için kullanılırdı” dedi.
Arkeoloji uzmanı sözlerine “Gavri, yaşamı boyunca görev aldığı pozisyonlarda yükselmeye devam etti. Yıldız parlamaya başladı. Elinde sözleşme ve fesih bulunduran prenslerden biri oldu. Ayrıca Halep ve Şam’ı hedef alan seferlere katılan Gavri, görevlerinde yükselmeye devam etti. Sultan Adil, Mısır yönetimine geçtiğinde Prens Gavri’ye bakanlık ve istadariye gibi görevler verdi. İstadariye, Sultan’ın saray ve evlerinin işlerini üstlenme göreviydi” şeklinde devam etti.
Yönetime gelişi
Peki, Kansu Gavri, iktidara nasıl geldi? O dönemde Mısır devleti ve Memlüklüler’in durumu nasıldı? Mısırlı arkeolog, prenslerin, 20 Nisan 1501 tarihinde Sultan Adil Tumanbay’ın ardından yeni bir yönetici seçmek için toplandıklarını söyledi. Zehhar, “Prensler yeni sultanın Kansu Gavri olması konusunda fikir birliğine vardı. Ancak Prens Gavri o dönemde bu görevi üstlenmekten kaçındı. Çünkü ülkede istikrarsızlık hâkimdi. Prensler dengesiz ve ülke düşmanları pusu kurmuş bekliyorlardı. Ancak prensler, bu konuda ısrarcı bir tutum takınarak kendisinden başka kimseyi sultan olarak tanımadıklarını söyledi. Gavri, öldürülmemek şartıyla tahta geçmeyi kabul etti. Tahttan inmesini istediklerinde bunu yapacağının altını çizdi. Bunun üzerine Tumanbay’ı yönetimde iken kan döktüğü için devirdiklerini ispatlayan bir belge yayınladılar. Bunun üzerine Gavri’ye biat edildi. Abbâsî Halifesi Müstemsik-Billâh ve devlet ileri gelenleri tarafında kendisine biat edilen Gavri’ye el-Meliku’l Eşref lakabı verildi” dedi.
Gavri’nin saltanatının sonu
Gavri’nin saltanatının nasıl sona erdiği hakkında bilgiler veren Zehhar, “Gavri’nin saltanatı, 1516 yılında Memlüklüler ve Osmanlılar arasında meydana gelen Mercidabık savaşında sona erdi. Gavri savaştan sonra bulunamadı, böylece saltanatı sona ermiş oldu” ifadelerini kullandı.
Sultan Gavri, döneminde karşılaşılan sorunlara rağmen İslami mimariye büyük bir ilgi duyuyordu. Kahire’de bugün hala varlığını kuruyan eserleri bulunuyor. Bu eserler, Memlük dönemindeki İslam sanatının ihtişamını temsil ediyor. Günümüzde Kahire’de bulunan birçok mimari yapı, Gavri döneminden kalan en önemli eserlerdendir.
