Direnişi, Kavgayı ve Sokağı Okumak

Uzun süredir hukuktan, adaletten ve demokrasiden söz edemediğimiz memleketimizde son gelişmelerle birlikte Gezi’den sonra ilk defa bir kırılma noktası yaşandı. Bu kırılmanın kıvılcımını köklü öğrenci ayaklanmaları geleneğiyle İstanbul Üniversitesi yaktı. İstanbul’un işgalinden, 28 Nisan’a, 28 Nisan’dan 68 Kuşağı hareketine, 68’lilerden 16 Mart katliamına kadar olan sürecin mirasını taşıyan İstanbul Üniversitesi, yine en önde, yine meydanlarda. İlk günden barikatı yıkan İstanbul Üniversitesi öğrencilerinin direnişi İstanbul ve Ankara başta olmak üzere diğer üniversitelere de sıçradı. Türkiye’de uzun bir aradan sonra başlayan gençlik hareketi üniversitelerden sonra tüm illere ve halka sirayet etti. Bu esnada gençlik hareketi pek çok tartışmanın da konusu oldu, olmaya devam ediyor. Pankartlarında Gezi’ye selamlarını da gördüğümüz gençler Gezi’cilerle karşılaştırılıyor, ideolojik tavırlarının olmayışı eleştiriliyor. Ortak bir görüş varsa, o da gençlerin, öğrencilerin öncülüğü. Biz bu tartışmaları şimdilik bir yana bırakmak ve kitlesel hareketleri, özellikle öğrenci hareketlerini konu edinen kitapları derlemek istedik. Direnişin sembolü genellikle şarkılar, türküler olsa da kitaplar bu süreçte ve ilerleyen zamanlarda olayın ve tartışmaların seyrini anlamamızda başvuracağımız kaynakların başında gelecek. Listemizde kuram ve tarih kitaplarının kitapların yanında kurmaca yapıtlar da var; çünkü bizce edebiyat hayatın ve gerçeğin en güzel anlatış biçimi…

Elias Canetti’nin 30 yıllık çalışmasının ürünü olan Kitle ve İktidar sosyoloji, antropoloji, psikoloji gibi disiplinleri içeren; ama onların sınırlarıyla yetinmeyen benzersiz bir çalışma olarak tanınıyor. Canetti bu kitabında “kitle” ve “iktidar”in birbirlerini nasıl etkileyip çoğalttığını; insanlar arasında “emir” ve “itaat” ilişkisinin nasıl biçimlenerek saldırganlık mekanizmalarına dönüştüğünü anlatıyor. En az sorgulanan, dolayısıyla en tehlikeli şey olan “emir verme”nin emredilende özgür bir kişilik edinmesini önleyen bir sizi bıraktığını, bu sızının sürekli emredilenlerde katmerleşerek itaati içselleştirdiğini gösteriyor. Canetti “düşünmek ısrar etmektir” diyerek Kitle ve İktidar’ı kaleme aldığı 30 yıl boyunca bu çalışmasını gölgeleyecek kapsamda başka eser vermedi. Çok sayıda araştırmaya ve her yıl Viyana’da düzenlenen bir sempozyuma konu olan bu kitaptan sonra insan doğasının kitle ve iktidarla ilişkisini bu denli kuşatan başka bir kitap da yayımlanmadı. Düşünsel zenginliğinin yanı sıra böylesi kitaplarda çok az rastlanan edebi bir anlatıma da sahip olan Kitle ve İktidar, zamana karşı direnerek insani anlamada başvuracağımız vazgeçilmez kaynaklardan biri haline geldi. Anlamanın müthiş bahtiyarlığını hissetmek isteyenler için…

Sivil itaatsizlik, haksızlıklara karşı bütün yasal yolların tükendiği noktada kamu vicdanına çağrıyı amaçlayan bir eylem türü. Düşünen, kendisiyle barışık yaşamak isteyen, “onur”dan hâlâ haberdar olan insanların daha vahim toplumsal felaketlerin önüne geçmek için başvurabilecekleri bir çare. Bireyin, kişisel çıkarlar, parti, grup ve çevre çıkarlarından bağımsız olarak, kendisiyle vicdani hesaplaşmasının sonunda giriştiği “demokratik bir isyan türü”. Vicdanın zorladığı bu isyana başka insanların da katılması için düşünsel ortaklığa, ideolojik birliğe gerek yoktur. Karşı olunan konuyu içeren bir ortak anlayışın oluşması, yani kısmi bir düşünsel çakışmanın varlığı yeterlidir.

Elinizdeki kitap konu ile ilgili farklı deneyimlerden yola çıkılarak yazılmış önemli teorik metinleri bir araya getiriyor. Bu metinler, sivil itaatsizliğin Batı’da, yani az çok adil ilişkilerin var olduğu ülkelerdeki düzeltici yanına; demokratik ilişkilerin yerleşmediği ülkelerde ise yapıcı/kurucu yanına da ayrıca dikkat çekiyor. Demokrasi kültürünün gelişmediği ülkelerde kendine güvenmediği için “zor”la varlığını sürdüren devlete karşı direnmeyi içerirken, aynı zamanda, anti-totaliter yeni bir kültürün oluşmasının da önünü açıyor sivil itaatsizlik.

“Düzen” yerine “adalet”ten, “onursuz bir suskunluk” yerine “insana saygı gösteren tartışmacı bir çokseslilikten” yana olanlar için…

Dünyayı değiştirmek için protestolara katılırız, değişimde bir katkımız olabileceğini, bir fark yaratabileceğimizi düşündüğümüzden. Bazen bu hedefe ulaşırız ve bir şeyleri değiştirmeyi başarırız. Ama kimse bu noktaya kendi kendisine gelemez ve çoğu kez değişim tam istenen şekilde, istenen anda gelmez.
Bu kısa ve öz çalışma, sıradan insanların dünyayı nasıl ve hangi şartlarda etkileyebileceğini, bazen işlerin neden plana göre gitmediğini açıklıyor. David S. Meyer, toplumsal hareketler külliyatını derinlemesine inceleyerek toplumsal hareketlerin ortaya çıkışını, devrim hareketleriyle arasındaki farkı ve aktivistlerin içine bulunduğu dönemde siyaseti, politikaları, kültürü ve yaşam biçimini nasıl etkilediğini irdeliyor. Aktivistlerin oluşturduğu siyasi değişim anlatılarının ve bu anlatıların yaratabileceği etkinin üzerinde durarak son noktayı koyuyor. Çok sayıda toplumsal hareket örneğini masaya yatırarak protesto siyasetinin yapısı ile muhtemel sonuçlarına ışık tutuyor.

Prof. Dr. Ahmet Taner Kışlalı’nın başta Fransa ve Türkiye olmak üzere dünyadaki 1968 öğrenci ayaklanmalarını incelediği bu çok önemli çalışması, içerdiği bilimsel yöntem ve çeşitli üniversitelerde yapılan öğrenci araştırmaları verilerine dayandığı için, bu alanda yapılan çalışmalar içinde öne çıkıyor…
Öğrenci ayaklanmalarının kaynaklarını ülkelere göre ele alan, o ülkelerin yönetim biçimleriyle ayaklanmalar arasındaki ilişkiye odaklanan ve ayaklanmaların kökenlerindeki sosyo-ekonomik verileri masaya yatırarak siyasetle arasındaki bağı inceleyen Kışlalı, öğrenci ayaklanmaları konusunda çok önemli tezler oluşturuyor…
Öyle ki, o tezleri ve bu kitaba dayanak oluşturan araştırmaların sonuçlarını, bugünün öğrenci ayaklanmalarının ortaya çıktığı zeminde de görmek mümkün.

Türkiye zaman zaman, toplumu temelinden sarsan gençlik hareketlerine sahne olmuştur. XIV. yüzyılın Medrese Ayaklanmaları… Demokrat Parti iktidarının 27 Mayıs 1960’ta devrilmesine yol açan 28-29 Nisan Olayları… Üniversite işgalleri ve sokak çatışmalarıyla, çeşitli eylemlerle sürüp giden, 12 Mart 1971 Muhtırası’yla yeni bir aşamaya giren 1968-71 olayları vb…

Bu kitapta, böylesi unutulmaz olayların yanısıra, çeşitli dönemlerin büyük küçük gençlik hareketleri birer birer ele alınıyor ve ilk kez derli toplu bir tarihçe veriliyor…

Fotoğraflarla, belgelerle desteklenen kitabın yeni baskısı bulunmuyor. Sahaflardan edinebilirsiniz.

Delidolu Yayınları’nın direnişin öncüsü haline gelen üniversite öğrencilerine ücretsiz olarak verdiği kitap, “okumak direnmektir” etiketiyle sosyal medyada paylaşılmıştı. Bizce çok değerli olan bu eylemi daha çok öğrenciye duyurmak, gençleri kitapla buluşturmak için elimizden ne geliyorsa yapmak istiyoruz.

Arjantinli yazar Ernesto Sabato Direniş’te, artık unutulmaya yüz tutmuş insani değerlerin yeniden hatırlanması gerektiğini vurgularken, insanı sahte umutlara yönelten teknolojiye karşı çeşitli uyarılarda bulunuyor. Arjantin’in, özellikle de Buenos Aires’in hızlı modernleşmesinin getirdiği yabancılaşmaya, kentin temel değerlerini yitirişine vurgu yapan Sabato, modern hayatın insanı soluksuz bıraktığını, bu hız içinde insanın insanlığını kaybettiğini öne sürüyor.

Sabato sohbet havasında kaleme aldığı kitabında, çağımızın teknolojik ve ekonomik çılgınlığına karşı ahlâki ve vicdani bir direnişi savunuyor.

Kitabı ücretsiz edinmek için Tudem Yayınları’nın İstanbul, İzmir ve Ankara şubelerine gidebilirsiniz.

12 Mart Muhtırası olarak anılan ünlü mektubun ardından bütün ülkede o güne kadar görülmemiş bir insan avı başladı. Av olan gençlerin acılardan geçerken, öte yandan özlemlerine ve umutsuzluklara direndiler. Yenilen bu insanların derinliklerinin açılması, gerçek kimliklerinin korkusuzca sergilenmesidir Ateş Üstünde Yürümek. Gevşek dokulu bir yapıyla kurgulanan romanda, kaçaklık durumuyla, onların en yakınları olan altı değişik insanın iç dünyalarının ve yaşamlarının resimleri var. Gerçek dünya ile kurgusal karakterler arasında benzersiz bir tanıklığın hikayesi Ateş Üstünde Yürümek.

Kırk Yedi’liler, Füruzan’ın 12 Mart dönemini anlattığı, 1974 yılında yayımlanan kitabı. Aynı zamanda Füruzan’ın ilk romanı olan Kırk Yedi’liler, adını ‘47’ doğumlu gençlerin doğum yılından alıyor. Kitap, 1968 öğrenci hareketlerini ve 12 Mart dönemini yaşayan genç kuşağı bir anne-kız ilişkisi çerçevesinde konu alır. 1975 Türk Dili Kurumu Roman Ödülü’nü alan Kırk Yedi’liler, ilk yayımlandığında devrimci gençlerden de yoğun ilgi görmüştü.

12 Mart Muhtırası’ndan sonra başlayan tutuklamalarla birlikte gözaltına alınan devrimci gençlerin hikâyesi. Sevgi Soysal, 1975 yılında yazdığı bu kitabında, gençlerin devrimci kişiliklerini sorguladıklarını, çelişkiye düştükleri durumları anlatıyor. Sevgi Soysal’ın kendi yaşamından izler de taşıyan roman, “Baskın, Sorgu ve Şafak” adlı üç bölümden oluşuyor.