Uluslararası bir araştırma ekibi, Erken Bronz Çağı Anadolusu’nda ergenler arasında mezar uygulamalarında radikal bir eşitsizliğin var olduğunu ve bunun toplumun genelinde sosyal hiyerarşilerin gelişiminden önce gerçekleştiğini ortaya çıkardı. Bu keşif, karmaşık toplumların nasıl ortaya çıktığına dair geleneksel anlayışımıza meydan okuyor.
University College London, Central Lancashire Üniversitesi, Ege Üniversitesi ve diğer kurumların bilim insanlarının yürüttüğü araştırma, Cambridge Archaeological Journal‘da “Bronz Çağı’nın Şafağında Eşitsizlik: Mezopotamya Dünyasının Sınırlarında ‘Kraliyet’ Mezarlığı Başur Höyük Örneği” başlığıyla yayımlandı.
Arkeoloji bilimi genellikle Mezopotamya’da güç ve hiyerarşinin yükselişini, küçük ve eşitlikçi topluluklardan şehirler, krallar ve bürokratlar tarafından yönetilen büyük, karmaşık toplumlara geçiş olarak tanımlar. Bu görüş büyük ölçüde güney Mezopotamya’daki şehirlerden ve eşitsiz mezarlardan kaynaklanmakta olup, buralarda artan servet eşitsizliği, merkezi yönetim ve erken hukuk kodları kent gelişimiyle kesişmektedir.
Araştırmada, MÖ 3100-2800 yıllarına tarihlenen Başur Höyük‘teki 18 mezar üzerinde odaklanıldı. Bu mezarlar arasında taştan yapılmış sanduka mezarlar ve çukur mezarlar bulunmakta olup, bazılarında ikincil konumlarda gömülmüş birden fazla birey içeriyordu.
Araştırma ekibi, sosyal farklılaşma ve hiyerarşik yapılanmanın göstergelerini değerlendirmek için antik DNA dizileme, stronsiyum ve kurşun izotop analizi ve adli osteolojik değerlendirmeler yaptı. Ayrıca boncuk işçiliği kompozisyonu, metalürjik eserler ve mekansal mezar konfigürasyonlarının ayrıntılı çalışmalarını gerçekleştirdi.
Taşla inşa edilmiş mezarlar, büyük miktarda metal silah, süs eşyası ve gösterişli boncuk işçiliği içeriyordu. Bu mezarlardaki esas bireylerin çoğu, genellikle yerel olmayan malzemelerden yapılmış kıyafetlerle gösterişli bir şekilde giydirilmiş 12 ile 16 yaş arasındaki ergenlerdi.
Bitişik mezarlarda, ritüel öldürmeyle tutarlı keskin-kuvvet travması kanıtları bulundu. DNA analizi, bireyler arasında yakın biyolojik ilişkilerin olmadığını ortaya koydu ve cinsiyet belirlemeleri, biyolojik cinsiyeti mezar muamelesine bağlayan hiçbir model olmadan hem erkekleri hem de kadınları gösterdi. İzotop sonuçları, birçoğunun yerel bölgenin dışında büyüdüğünü gösterdi.
Bulgular, daha geniş bir siyasi hiyerarşi kanıtı olmadan cenaze ritüellerinde radikal eşitsizliğin ortaya çıktığını gösteriyor. Zengin döşenmiş mezarlar ergenler arasında yoğunlaşmıştı ve elit soylar, merkezi otorite veya miras kalan statü belirtisi yoktu.
Araştırmacılar, mezarlığın beklenmedik bir şeyi yansıttığını öne sürüyor. Ergenlere odaklanan gösterişli mezarlar, yaşa dayalı sıralı bir sosyal yapıya veya muhtemelen resmi siyasi yaşamın dışında var olan gençliğe sembolik bir saygıya işaret edebilir.
Bu mezarlarda servet ve kurban şiddetinin kanıtları, şehirler, hanedanlar veya bürokrasiler gibi kurumların ötesinde ortaya çıkan bir sosyal farklılaşma biçimini gösteriyor ve eşitsizliğin ilk olarak ritüel ve törensel ortamlarda nasıl şekillendiği konusunda sorular ortaya atıyor.
Yazarlar şu uyarıda bulunuyor: “Bu kalıntıların doğası ve onlara yol açan ritüeller hakkında pek çok şey hâlâ belirsiz, ancak şimdiden varabileceğimiz bir sonuç, Başur Höyük’ün ‘kraliyet’ veya ‘elit’ mezarlığı yeri olarak tanımlanmasının erken olduğudur. Ayrıca, mezarlığın daha geniş arkeolojik ortamı ve sosyal bağlamı hakkında çıkarılabilecekler göz önüne alındığında, bu oldukça olası görünmüyor.”
Erken Bronz Çağı’ndan sonra ortaya çıkan bölgesel yetişkin elit mezarları, ritüel olarak öldürülmüş hizmetkârların varlığı da dahil olmak üzere Başur Höyük’te görülen süslemelerin ve uygulamaların birçoğunu yansıtıyor.
Toplumun kaybettiği gençlerine gösterilen saygının, servet ve güç biriktirmiş yetişkinlere aktarılması, hanedanlık otoritesinin basit bir şekilde pekiştirilmesinden daha fazlasını gösteriyor. Bu durum, bir zamanlar sadece toplumun çocukları için saklanan onurun, servet ve güç tarafından ele geçirilmesini yansıtan daha derin bir sosyal değerler yeniden düzenlemesini gösteriyor olabilir.
